Procedury ochrony nieletnich

Nowe zasady dotyczące konieczności stworzenia i wprowadzenia procedur ochrony nieletnich wejdą w życie od 15 lutego 2024 roku. Wszelkie przedszkola, szkoły oraz placówki będą zobowiązane do opracowania niezbędnych procedur.

• jakie są istotne informacje oraz praktyczne wskazówki niezbędne do skutecznego stworzenia i wprowadzenia procedur ochrony nieletnich?

• czym dokładnie są te standardy i jakie są zasady związane z ich stworzeniem i wprowadzeniem?

• jakie przepisy prawne regulujące te kwestie?

Zgodnie z przepisem zawartym w art. 22b ustawy z dnia 13 maja 2016 roku o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie nieletnich, każdy organ zarządzający:

• placówką oświatową lub inną instytucją związaną z edukacją,
• placówką opiekuńczą, wychowawczą, resocjalizacyjną, religijną, artystyczną, medyczną, rekreacyjną, sportową lub inną, do której uczęszczają nieletni,
• instytucją, w której przebywają lub mogą przebywać nieletni,
• firmą świadczącą usługi hotelarskie lub turystyczne oraz prowadzącą inne miejsca zbiorowego zakwaterowania,

ma obowiązek wprowadzenia standardów ochrony małoletnich.

W praktyce każda wyżej wymieniona instytucja jest zobowiązana do opracowania i wdrożenia procedur opartych na wyżej wspomnianych standardach, które określa rozdział 4b ustawy z 13 maja 2016 roku o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym.

Termin „organ zarządzający jednostką systemu oświaty” z artykułu 22b punkt 1 ustawy z 13 maja 2016 roku o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym odnosi się do dyrektora jednostki systemu oświaty. Odpowiedzialność za opracowanie tych szczególnych środków ochrony małoletnich nie spoczywa na organie prowadzącym.

Dostosowanie standardów do rodzaju placówki

Wszelkie przedszkola, szkoły i placówki są zobligowane do opracowania własnych standardów. Ważne jest, aby wziąć pod uwagę, że każda z tych instytucji ma swoje własne cechy, potrzeby i sposób działania. Dlatego kluczowe jest, aby standardy dotyczące ochrony nieletnich były dopasowane do konkretnych wymagań, struktury organizacyjnej oraz charakteru pracy danej jednostki. Na przykład, wymagania dotyczące bezpieczeństwa relacji między dziećmi będą się różnić w przypadku przedszkola, szkoły średniej i placówki opieki zdrowotnej. Podobnie różnić się będą procedury ochrony dzieci przed treściami niebezpiecznymi w internecie. Każda procedura, mająca na celu ochronę nieletnich, musi uwzględniać specyficzne potrzeby i rodzaj działalności edukacyjnej prowadzonej przez daną instytucję.

Standardy dotyczące ochrony dzieci przed krzywdzeniem

Standardy dotyczące ochrony dzieci przed krzywdzeniem obejmują cztery kluczowe zasady, których wprowadzenie i realizacja zapewniają bezpieczeństwo dzieci w danej jednostce organizacyjnej. Wdrożenie tych standardów oznacza, że każdy pracownik jest w stanie rozpoznać sytuacje, w których dziecko może być narażone na zagrożenie, oraz wie, jak odpowiednio zareagować, aby zapewnić mu bezpieczeństwo.

Polityka ochrony dzieci przed krzywdzeniem

Podmiot ustala i wprowadza politykę ochrony dzieci przed krzywdzeniem, która jest dostępna dla wszystkich zainteresowanych.

Wiedza personelu na temat ochrony dzieci przed krzywdzeniem

Podmiot monitoruje, szkoli i angażuje personel oraz współpracowników (włączając wolontariuszy) w celu zapobiegania krzywdzeniu dzieci.

Procedury interwencji w przypadku podejrzenia krzywdzenia lub posiadania informacji o krzywdzeniu dzieci

Podmiot opracowuje procedury oraz wyznacza odpowiednie osoby do zgłaszania podejrzeń o popełnienie przestępstwa na szkodę dziecka, powiadamiania sądu opiekuńczego oraz osób odpowiedzialnych za uruchamianie procedury „Niebieskiej Karty”.

Monitoring i regularna weryfikacja

Podmiot określa zasady oraz regularnie sprawdza zgodność podejmowanych działań z przyjętymi standardami.

Zadania dotyczące wdrożenia standarów ochrony dzieci przed krzywdzeniem 

Zadanie 1: Polega na wyznaczeniu osób odpowiedzialnych za stworzenie, wprowadzenie, monitorowanie i ocenę standardów (w tym procedur) dotyczących ochrony nieletnich przed krzywdzeniem. Rekomendowane jest mianowanie koordynatora/koordynatorów ds. ochrony nieletnich przed krzywdzeniem (osób posiadających kwalifikacje m.in. w zakresie współpracy z zewnętrznymi organami i instytucjami, interwencji w sytuacjach kryzysowych oraz udzielania wszechstronnej pomocy psychologiczno-pedagogicznej), który będzie nadzorować pracę zespołu.

Zadanie 2: Obejmuje przygotowanie i dopasowanie procedur ochrony nieletnich do specyfiki oraz potrzeb danej jednostki systemu oświaty. W procedurach należy dokładnie określić sposób kontaktu z nieletnimi, włącznie z czynnościami higienicznymi (szczególnie w przedszkolu, ale również w klasach I-III oraz podczas opieki nad dziećmi niepełnosprawnymi lub z indywidualnymi potrzebami edukacyjnymi, a także podczas wizyt na basenie, w trakcie szkolnych wyjazdów, zwłaszcza tych trwających kilka dni).

Dzieci niepełnosprawne, zwłaszcza te z trudnościami w komunikacji lub niepełnosprawnością intelektualną, powinny być objęte szczególną opieką. Personel musi być zaznajomiony z potencjalnymi metodami komunikacji danego dziecka lub potrzebą poinformowania nauczyciela specjalnego, który może stosować alternatywne formy komunikacji.

Zadanie 3 polega na uwzględnieniu istniejących w jednostce regulacji oraz procedur i przeprowadzeniu audytu w kontekście tworzenia procedur ochrony nieletnich. Oznacza to weryfikację i oparcie się na istniejących procedurach i regulacjach podczas przygotowywania procedur ochrony nieletnich, a także przeprowadzenie audytu potrzeb w tym obszarze, na przykład poprzez ankietowanie lub obserwacji

Zadanie 4 polega na zapewnieniu ochrony dziecka przed ponowną wiktymizacją i traumatyzacją w przypadku ujawnienia krzywdzenia. Ważne jest, aby:

• natychmiast zareagować,
• zapewnić skrzywdzonemu dziecku szybką opiekę psychologiczną (lub w razie potrzeby opiekę medyczną),
• unikać wielokrotnego opowiadania przez dziecko o przemocy, której doświadczyło, stosując precyzyjne i zgodne z procedurami podejście,
• zapobiegać stereotypowym wyobrażeniom na temat ofiar, na przykład unikając mylnego przekonania, że energiczne dzieci nie mogą być ofiarami przemocy fizycznej.

Zadanie 5 polega na przeprowadzeniu bezpiecznej rekrutacji personelu. Przed zatrudnieniem lub dopuszczeniem osoby do pracy związanej z:

• wychowaniem,
• edukacją,
• rekreacją,
• opieką zdrowotną,
• udzielaniem porad psychologicznych,
• działalnością duchową,
• uprawianiem sportu lub
• prowadzeniem zajęć dla małoletnich,
• opieką nad małoletnimi,

pracodawca musi przestrzegać odpowiednich procedur i zasad, aby zapewnić bezpieczeństwo dzieci.

Pracodawca ma obowiązek sprawdzenia, czy dany kandydat figuruje w Rejestrze Sprawców Przestępstw na tle seksualnym przed dopuszczeniem go do pracy lub innej działalności związanej z opieką nad małoletnimi lub ich wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem czy leczeniem.

W przypadku, gdy osoba ta jest wpisana w:

• Rejestrze Sprawców Przestępstw na tle seksualnym,
• Rejestrze osób, w stosunku do których Państwowa Komisja ds. przeciwdziałania wykorzystaniu seksualnemu małoletnich poniżej lat 15 wydała postanowienie o wpisie w Rejestrze lub są one prawomocnie skazane za to w Polsce lub w innym państwie,

pracodawca naraża się na poważne konsekwencje prawne, w tym karę pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 oraz grzywnę w postaci świadczenia pieniężnego na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej, nie przekraczającą 30 tysięcy złotych.

Ponadto, każdy potencjalny pracownik ma obowiązek udokumentować brak skazania za przestępstwa związane z naruszeniem wolności seksualnej lub obyczajowości, na przykład poprzez złożenie oświadczenia. Pracodawca musi zweryfikować te informacje, grożąc mu aresztem lub grzywną nie mniejszą niż 1000 złotych, sprawdzając je w wyżej wymienionych rejestrach.

Zadanie 6 polega na zapewnieniu, że wszyscy pracownicy i inne osoby, które zdobyły informacje o zagrożeniu lub krzywdzie wobec małoletnich, zachowają poufność w związku z ich obowiązkami i rolą, unikając ujawniania tych informacji osobom nieuprawnionym, szczególnie gdy mogłoby to narazić na szkodę prawnie chronione interesy.

Zadanie 7 zakłada, że wprowadzanie standardów ochrony nieletnich w formie procedur i wewnętrznych regulacji powinno być zgodne z przepisami prawa. Procedury te muszą być wprowadzone na mocy decyzji dyrektora.

Procedury powinny obejmować:

• Zasady, które gwarantują bezpieczne relacje między personelem placówki lub organizatora a małoletnimi, szczegółowo określając niedopuszczalne zachowania wobec nich.
• Zasady i sposoby interwencji w przypadku podejrzenia krzywdzenia lub posiadania informacji o krzywdzeniu małoletnich.
• Procedury oraz osoby odpowiedzialne za zgłaszanie podejrzeń o popełnienie przestępstwa na szkodę małoletnich, powiadamianie sądu opiekuńczego oraz, jeśli dotyczy, osoby odpowiedzialne za wdrożenie procedury „Niebieskiej Karty”.
• Zakres kompetencji osoby odpowiedzialnej za przygotowanie personelu placówki lub organizatora do stosowania standardów, wraz z zasadami szkolenia personelu oraz sposobem dokumentowania tych działań.
• Zasady udostępniania rodzicom, opiekunom prawnym lub faktycznym oraz małoletnim samych standardów do zapoznania się z nimi i ich stosowania.
• Osoby odpowiedzialne za przyjmowanie zgłoszeń o incydentach zagrażających małoletnim oraz zapewnienie im wsparcia.
• Sposób dokumentowania i zasad przechowywania zgłoszonych incydentów lub zdarzeń zagrażających małoletnim.
• Zasady korzystania z urządzeń elektronicznych z dostępem do Internetu, w celu ochrony dzieci przed szkodliwymi treściami i zagrożeniami w sieci oraz poza nią.
• Ochronę dzieci przed niebezpiecznymi treściami oraz zagrożeniami w Internecie i innych formach.
• Zasady ustalania planu wsparcia dla małoletnich po ujawnieniu przypadków krzywdzenia.

Zadanie 8 polega na obowiązkowej ocenie standardów co dwa lata. Należy opracować systematyczne monitorowanie, w tym odpowiedzialne osoby, oraz przeprowadzenie ewaluacji i oceny standardów, być może poprzez powołanie zespołu do weryfikacji procedur ochrony małoletnich. Ważne jest uwzględnienie aktualizacji procedur w związku z pojawiającymi się problemami lub sytuacjami, które nie zostały wcześniej uwzględnione.

Zadanie 9 polega na skutecznym przekazywaniu informacji pracownikom, rodzicom, uczniom oraz przygotowaniu zrozumiałej wersji standardów dla małoletnich. Dokumenty te powinny być dostępne na stronie internetowej jednostki lub na tablicy ogłoszeń. Wskazane jest wyznaczenie osoby odpowiedzialnej za organizację i koordynację szkoleń dla pracowników oraz zapoznanie uczniów z standardami i procedurami, na przykład podczas zajęć z wychowawcą lub na zebraniach rodziców. Wszelkie działania należy odnotować w dziennikach zajęć, w tym w specjalnych dziennikach.

Zadanie 10 dotyczy dokumentowania i zasad przechowywania zgłoszonych incydentów lub zdarzeń zagrażających dobru małoletnich. Wymaga to utworzenia rejestru podejrzeń o krzywdzenie lub krzywdzeniu małoletnich oraz protokołów interwencji. Konieczne jest ustalenie bezpiecznego miejsca przechowywania dokumentów oraz osób uprawnionych do ich prowadzenia, na przykład dyrektora szkoły lub koordynatora ds. ochrony małoletnich.

Należy mieć na uwadze, że zaniedbanie obowiązku wprowadzenia Standardów Ochrony Małoletnich może skutkować nałożeniem kary grzywny. Brak wprowadzenia standardów może spowodować nałożenie kary grzywny w wysokości 250 zł. Jednak w przypadku kolejnego zaniedbania tego obowiązku, sprawca może być ukarany grzywną nie niższą niż 1000 zł (zgodnie z artykułem 23b ustawy z 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym).

Nieodpłatne wsparcie w powyższym zakresie można uzyskać na stronie https://standardy.fdds.pl/o-programie

Dostęp do rejestrów znajduje się na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości https://rps.ms.gov.pl/pl-PL/Public#/

• Ustawa z 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym (Dz.U. z 2023 r. poz. 1304 ze zm.) – art. 22b, art. 22c. 
• Ustawa z 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz. U. z 2023 r. poz. 900 ze zm.) – art. 2 pkt 1-8, art. 26, art. 99 pkt 4. 
• Ustawa z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw
• Ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny  (Dz.U. z 2024 r. poz. 17.) – art. 266 § 1 i 2.
• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) (Dz. U. UE. L. z 2016 r. Nr 119, str. 1 ze zm.)