STEAM w świecie przedszkolaka
Data dodania:
Dzieci przecież nie muszą rozwiązywać skomplikowanych zadań, a kompetencje, które mają zdobyć, dla nas dorosłych są elementarne. Jeżeli jednak przyjrzymy się bliżej temu, co dzieje się w przedszkolu, okaże się, jak złożonym, wielowątkowym i profesjonalnie zaplanowanym procesem powinna być edukacja na tym poziomie. To odkrycie może być dla nas zaskakujące, ale i cenne ze względu na to, co uda nam się ujrzeć w wyniku bliższego i uważnego spojrzenia
Metodyka w wychowaniu przedszkolnym
Niezależnie od tego jaka podstawa programowa będzie obowiązywała w danym przedszkolu, to wytyczne dotyczące tego, co powinna zawierać edukacja i związana z nią metodyka przedszkolna mają swoje dość oczywiste źródła. Zakres materiału i metody pracy związane są ściśle ze specyfiką rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym oraz celami, jakie stawiane są przed placówką przedszkolną. Wiek od 3 do 6 lat to dla dziecka czas intensywnego rozwoju fizycznego, psychicznego, emocjonalnego, poznawczego i społecznego. Nadrzędnym celem przedszkola jest stworzenie bezpiecznego środowiska edukacyjnego, które pozwala dzieciom rozwijać się w holistyczny sposób, we wszystkich z wymienionych obszarów. Również podstawa programowa wychowania przedszkolnego jasno wskazuje, że “celem wychowania przedszkolnego jest wsparcie całościowego rozwoju dziecka”. Rozwój ten jest kierunkowy: opuszczający mury przedszkola mały człowiek, powinien być przygotowany na wyzwania, jakie będzie stawiać przed nim edukacja szkolna.
Bardzo istotne w metodyce wychowania przedszkolnego jest to, że podstawową formą aktywności dziecka w tym wieku jest zabawa. W powszechnym rozumieniu często oddzielają się ją od aktywności takich jak nauka i praca. Traktuje jako coś mniej poważnego. W bliskiej nam perspektywie zabawa w naturalny sposób może przenikać wszystkie obszary rozwoju dziecka. Jest narzędziem, które pozwala mu poznawać siebie, innych, dalsze i bliższe otoczenie oraz prawidłowości jakimi te obszary się rządzą.
Metody zajęć przedszkolnych oparte na zabawie pozwalają dzieciom gromadzić doświadczenia, które wpływają na kształtowanie procesów poznawczych i emocjonalnych, które z kolei odgrywają ogromną rolę w funkcjonowaniu dziecka. Kluczem zabawy jest aktywność, która angażuje zarówno w wymiarze fizycznym, jak i intelektualnym. Dzieci w wieku od 3 do 6 lat uczą się całymi sobą. W paletę ich doświadczeń wpisuje się wielozmysłowość, w tym: czucie głębokie, motoryka duża i mała, sfera emocjonalna, mechanizmy odczuwania, regulowania i nazywania emocji oraz zasady funkcjonowania w relacjach społecznych. Może to być zaskakujące, ale tak prowadzona metodyka edukacji przedszkolnej doskonale realizuje cykl Kolba (doświadczenie – obserwacja – wyciągania wniosków – sprawdzanie w praktyce). Model ten idealnie dopełnia się z spiralnym układem treści, który pozwala na ustawiczne poszerzanie wiedzy i umiejętności przez przedszkolaków.
Prekursor edukacji przedszkolnej Friedrich Froebel jasno podkreślił, że dzieci rozwijają się i uczą nowych rzeczy zdecydowanie pełniej, kiedy są zaangażowane w zabawę oraz pomysłowe i atrakcyjne dla nich aktywności. Wartość edukacyjna zajęć zawsze dopełnia się w wyniku interakcji z innymi dziećmi, również ze względu na różnorodność doświadczeń, zainteresowań i nawyków. Idee Froebla możemy dostrzec nie tylko w jego systemie metodycznym, ale również w tak dobrze znanych rozwiązaniach jak klocki Lego, Bum Bum Rurki czy chusty Klanzy. Bez trudności odnajdziemy je również w modelu edukacyjnym STEAM.
Tajemnica ukryta w STEAM
To tajemnicze słowo oznacza podejście, które bardzo dobrze wpisuje się we wcześniej opisaną specyfikę edukacji. Kiedy bliżej mu się przyjrzeć, jego powiązania z przedszkolną codziennością, widać jak na dłoni. STEAM to skrót zawierający w sobie nauki ścisłe (Science), technologię (Technology), inżynierię (Engineering), sztukę (Art) oraz matematykę (Mathematics). To poważne pojęcia, które na pierwszy rzut oka powinny znaleźć swoje miejsce w instytutach uczelni technicznych. Na szczęście udało się nam już trochę pokazać, że edukacja przedszkolna jest czymś zdecydowanie bardziej istotnym, niż nam się do tej pory mogło wydawać. Zajęcia prowadzone w oparciu o model STEAM mogą z jednej strony wzbogacać zajęcia przedszkolaków, a z drugiej, czerpać ze specyfiki metodyki na tym etapie edukacyjnym i wiele na tym zyskiwać.
Już krótka charakterystyka edukacji przedszkolnej jasno pokazuje, że właśnie w tym wieku dzieci kształtują fundamentalne postawy i zdobywają elementarną wiedzę o otaczającym nas świecie. Jeżeli metody i formy pracy na tym etapie, poszerzymy o dostosowane do potrzeb i możliwości elementy zakotwiczone w STEAM-ie, to jesteśmy w stanie dopełnić i podkreślić to, co w zajęciach przedszkolnych jest najistotniejsze i mieści się w pojęciu wszechstronnego rozwoju. Przyjrzyjmy się zatem poszczególnym składowym STEAM-u, ze szczególnym uwzględnieniem tego, co już wiemy o przedszkolu.
Nauki ścisłe: biologia, fizyka, chemia… To brzmi bardzo poważnie. Jednak warto na nie spojrzeć, jak na elementy codzienności, w której funkcjonują przedszkolaki. Twardość, miękkość, podskoki, ciepło, zimno, słodkie, kwaśne i wiele innych atrybutów. Gdyby dzieci się z nimi nie stykały, nie musiałyby na zajęciach plastycznych nosić fartuszków. Z wieloma zagadnieniami z wymienionych dziedzin, dzieci mają do czynienia na co dzień. I wcale nie mamy na myśli akademickich wykładów, pogadanek, a nawet kart pracy. Dzieci przede wszystkim doświadczają, a co najważniejsze – zadają pytania. Dlaczego? Jak? Co? Same też próbują szukać odpowiedzi, znajdować hipotezy lub odkrywać prawa, które rządzą ich najbliższym światem. Choć wydaje nam się, że zakres pojmowania przedszkolaka jest bardzo ograniczony, to w czasie obserwacji przyrody, uczestniczenia w poważniejszych eksperymentach, ale też całkiem prostych aktywnościach (jak pieczenie ciastek czy sianie rzeżuchy), możemy obserwować wielkie bogactwo dziecięcego umysłu. To głowy, które wręcz parują i każdy kto zetknął się z zafascynowanymi przedszkolakami wie, jak wielki upór i determinacja potrafią towarzyszyć ich dociekaniom.
W kwestii technologii będzie podobnie, wystarczy się rozejrzeć po sali przedszkolnej. Dzięki technologii młodzi ludzie poznają świat. Posługują się nią, zarówno tą bardziej prymitywną (materiały plastyczne, taśmy klejące, pochylnie, klocki), jak i tą bardziej skomplikowaną (odtwarzacze muzyki, instrumenty, tablety). Dzieci stykają się też z cyfrowymi narzędziami w domach i najbliższym otoczeniu. Wszystkie te materiały i narzędzia mogą wspierać ich rozwój. Mogą – jednak warunków do spełnienia, aby faktycznie tak było, jest kilka. Choć lubimy mówić i myśleć o najmłodszych, jako o pokoleniu cyfrowych tubylców, wiemy, że nie zawsze to “zadomowienie” w technologiach ma pozytywny charakter. Coraz młodsze dzieci, z braku odpowiedniego wsparcia, używają technologii w sposób powierzchowny, tylko konsumując treści (często wątpliwej jakości), a czasem wręcz niebezpieczny i uzależniający. STEAMowe podejście do technologii, również w odniesieniu do najmłodszych, może być świetnym sposobem na kreatywne wprowadzanie dziecka w cyfrowy świat: tak aby stało się ono użytkownikiem świadomym różnych mechanizmów i kreatorem technologii.
Słowo “inżynieria” pewnie nie kojarzy się nam z niczym lekkim, łatwym i przyjemnym. Myślimy sobie: przedszkolaki i projektowanie, deska kreślarska, mechanika budowli…? Jeśli to połączenie wydaje nam się absurdalne i niemożliwe – wystarczy przyjrzeć się dzieciom, które wznoszą konstrukcje z klocków. Dzięki temu obrazkowi, oswajamy temat inżynierii w przedszkolu w mgnieniu oka. Jednak budować nie trzeba tylko z klocków. Kubeczki, guziki, żołędzie, liście, papierki, sznurki, patyczki, gumki, pudełka duże i małe, wymieniać można długo. Planowanie, realizowanie, testowanie. Wspomniany cykl Kolba w czystej formie. Tak! W tych wszystkich aktywnościach przedszkolak czuje się jak ryba w wodzie. W inżynieryjnych przedszkolnych aktywnościach ujawnia się też potencjał związany z nabywaniem kompetencji społecznych. Współpraca, uzgadnianie reguł, dzielenie się przedmiotami i swoimi własnymi myślami – to tylko kilka przykładów. STEAMowe zajęcia dla najmłodszych to również działanie w grupie, pierwsze działania projektowe, pierwsze grupowe role, w jakie wchodzi dziecko.
Szuranie, pląsanie, skakanie, klaskanie, obracanie, falowanie dzieci wyraża ich emocje i nastroje, może wyrażać ich przeżycia i obserwacje na wiele różnych sposobów. Kolory, faktury, kompozycja przestrzenna – to ważne w każdej pracy plastycznej. Ton, głos, dźwięk, rytm, fraza – pojawiają się na zajęciach codziennie. A to przecież tylko niewielka część tego, czym jest sztuka. Dzięki niej dzieci mogą przekazywać swoje doświadczenia i obserwacje. Robią to w sposób, który jest bliski preferowanym sposobom ekspresji. Opowiadanie historii, kreatywne i zaskakujące używanie wyobraźni i posługiwanie się nią w nieskrępowany sposób, to świetna zabawa i element pozwalający poznawać różnorodność świata. Autorzy książki “Twórcza odwaga” (David Kelley i Tom Kelley) przekonują, że w najmłodszych dzieciach najsilniej zakorzenione są jeszcze przekonania związane z jakością własnych wytworów i myśli. Dzięki komponentowi A (art – sztuka) w modelu STEAM, w szczególny sposób możemy pielęgnować dziecięcą kreatywność. Możemy pozwalać na twórcze improwizacje, szalone wizje i łączenie elementów z różnych dziedzin. Umiejętności poruszania się między różnymi zagadnieniami i wiara we własne pomysły to ważne kompetencje. Realia kolejnych życiowych wyzwań, bardzo częstą tłamszą w nas i zabijają umiejętność odważnego i nieszablonowego myślenia. Warto o nie dbać zwłaszcza na tym wczesnym etapie.
Do obecności matematyki w przedszkolu, z pewnością nie musimy nikogo przekonywać. Większość z nas pamięta przeliczanie sumy zbiorów, odnajdywanie części wspólnych, chodzenie w parach. To tylko mały wycinek tego, jak wiele matematyki znajduje się w zasięgu każdego przedszkolaka. Jest jej też bardzo dużo w całym STEAMie. Wszystkie elementy tego modelu są ze sobą mocno zintegrowane. Tak jak świat nie składa się odizolowanych zjawisk, tak jego poznanie powinno łączyć i przenikać wiele obszarów i doświadczeń. Matematyka to nie tylko rachunek różniczkowy i macierze. To sortowanie, wyszukiwanie, szacowanie, mierzenie, ważenie, porównywanie. Glenn Doman (fizjoterapeuta specjalizujący się w rehabilitacji osób z uszkodzeniem mózgu), dzięki swojej metodzie wczesnego uczenia się matematyki dowiódł, że talenty matematyczne posiadamy wszyscy, od urodzenia. Ważne jest jednak, żeby ich po prostu nie zmarnować: trenować swój mózg w poszukiwaniu wzorców i reguł od najmłodszych lat.
W takiej perspektywie, aktywności wykorzystujące model STEAM, są możliwe do zaprojektowania również dla grupy przedszkolnej. Co więcej, dzięki specyfice edukacji przedszkolnej i uwarunkowaniom rozwojowym dzieci w tym wieku, STEAM może być zarówno świetną zabawą, przygodą, jak i potężnym narzędziem wspierania wszechstronnego rozwoju przedszkolaków. STEAM pozwala objąć edukacyjną świadomością rzeczy proste, pozornie łatwe, które w istocie kryją w sobie głębię możliwości i zależności. Ta świadomość: dlaczego i po co dzieci uczą się pewnych rzeczy, pozwala lepiej projektować zajęcia, z których najmłodsi będą mogli wynieść więcej dla siebie. Da to szansę, że całościowy rozwój, będzie prawdziwą przygodą, ciekawym punktem wyjścia do dalszej edukacji i po prostu – pięknym i ważnym elementem życia.
Autorzy tekstu:
Anna Krawczyk – Trenerka edukacyjna związana ze Stowarzyszeniem Cyfrowy Dialog. Ma za sobą doświadczenia pracy w bibliotece publicznej i w sieciach nieformalnych (Labib, Koduj dla Polski). Uczestniczka konferencji Scratch (Amsterdam, MIT, Boston). Mama dwójki, entuzjastka dzielenia się wiedzą i myślenia projektowego.
Krzysztof Jaworski – Koordynator i trener edukacyjny związany ze Stowarzyszeniem Cyfrowy Dialog. Absolwent programu Future Classroom Lab realizowanego przez European Schoolnet w Brukseli. Uczestnik międzynarodowych konferencji Scratcha w Budapeszcie i USA (MIT, Boston).
